Εισαγωγή στο Δίκαιο της Πολεοδομίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο (2η έκδοση)

Σχεδιάζοντας την Πόλη, Δομώντας την Πολιτεία

Συγγραφέας: Κ. Καρατσώλης
Πρόλογος: Δ. Βασιλειάδης
ISBN: 978-960-654-063-9
Σχήμα: 17×24
Σελίδες: 336
Έκδοση: 2η 2022

Το βιβλίο «Εισαγωγή στο Δίκαιο Πολεοδομίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο – Σχεδιάζοντας την πόλη, δομώντας την Πολιτεία» αναλύει με περιεκτικό τρόπο έναν από τους πιο τεχνικούς κλάδους του δικαίου, τον κλάδο του Δικαίου της Πολεοδομίας. Το έργο περιγράφει τα θέματα που έχουν ιδιαίτερη σημασία και τα οποία, λόγω της σπουδαιότητάς τους, αποτελούν αντικείμενο λεπτομερούς ανάλυσης και επισημαίνει τις κοινές δυσχέρειες στην Ελλάδα και την Κύπρο για την πρακτική εφαρμογή άρτιων και σύμφωνων με τα πρότυπα της νομοθεσίας και της θεωρίας πολεοδομικών σχεδίων.

Ακολουθούν τρία μέρη του βιβλίου, από τα οποία τα δύο πρώτα αφορούν το δίκαιο της πολεοδομίας και της χωροταξίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο και το τρίτο περιλαμβάνει τις θεωρητικές προσεγγίσεις του πολεοδομικού δικαίου. Γίνεται προσπάθεια εξειδικευμένοι νομικοί όροι και κείμενα να είναι εύκολα κατανοητά από επιστήμονες που ανήκουν σε εξωνομικούς κλάδους, και αντίστροφα, σχέδια, τεχνικοί όροι και τεχνικές προδιαγραφές να καθίστανται προσβάσιμες από τους αναγνώστες που δεν διαθέτουν αντίστοιχο γνωστικό υπόβαθρο.

Η προσπάθεια αυτή ενισχύεται και μέσω της συμπερίληψης πινάκων και γραφημάτων -στοιχείο που αποτελεί καινοτομία στην ελληνική νομική βιβλιογραφία- συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο σε μια πιο ολιστική προσέγγιση των ζητημάτων που άπτονται του Δικαίου Πολεοδομίας. Υπό αυτό το πρίσμα το βιβλίο απευθύνεται σε νέους επιστήμονες και φοιτητές νομικών και πολιτικών και κοινωνικών επιστημών, αλλά και πολυτεχνικών σχολών, προερχόμενους από την επιστημονική κοινότητα είτε της Ελλάδας είτε της Κύπρου.

Εισαγωγή στο Δίκαιο της Πολεοδομίας
στην Ελλάδα και στην Κύπρο (2η έκδοση)

Σχεδιάζοντας την Πόλη, Δομώντας την Πολιτεία

Συγγραφέας: Κ. Καρατσώλης
Πρόλογος: Δ. Βασιλειάδης
ISBN: 978-960-654-063-9
Σχήμα: 17×24
Σελίδες: 336
Έκδοση: 2η 2022

Το βιβλίο «Εισαγωγή στο Δίκαιο Πολεοδομίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο – Σχεδιάζοντας την πόλη, δομώντας την Πολιτεία» αναλύει με περιεκτικό τρόπο έναν από τους πιο τεχνικούς κλάδους του δικαίου, τον κλάδο του Δικαίου της Πολεοδομίας. Το έργο περιγράφει τα θέματα που έχουν ιδιαίτερη σημασία και τα οποία, λόγω της σπουδαιότητάς τους, αποτελούν αντικείμενο λεπτομερούς ανάλυσης και επισημαίνει τις κοινές δυσχέρειες στην Ελλάδα και την Κύπρο για την πρακτική εφαρμογή άρτιων και σύμφωνων με τα πρότυπα της νομοθεσίας και της θεωρίας πολεοδομικών σχεδίων.

Ακολουθούν τρία μέρη του βιβλίου, από τα οποία τα δύο πρώτα αφορούν το δίκαιο της πολεοδομίας και της χωροταξίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο και το τρίτο περιλαμβάνει τις θεωρητικές προσεγγίσεις του πολεοδομικού δικαίου. Γίνεται προσπάθεια εξειδικευμένοι νομικοί όροι και κείμενα να είναι εύκολα κατανοητά από επιστήμονες που ανήκουν σε εξωνομικούς κλάδους, και αντίστροφα, σχέδια, τεχνικοί όροι και τεχνικές προδιαγραφές να καθίστανται προσβάσιμες από τους αναγνώστες που δεν διαθέτουν αντίστοιχο γνωστικό υπόβαθρο.

Η προσπάθεια αυτή ενισχύεται και μέσω της συμπερίληψης πινάκων και γραφημάτων -στοιχείο που αποτελεί καινοτομία στην ελληνική νομική βιβλιογραφία- συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο σε μια πιο ολιστική προσέγγιση των ζητημάτων που άπτονται του Δικαίου Πολεοδομίας. Υπό αυτό το πρίσμα το βιβλίο απευθύνεται σε νέους επιστήμονες και φοιτητές νομικών και πολιτικών και κοινωνικών επιστημών, αλλά και πολυτεχνικών σχολών, προερχόμενους από την επιστημονική κοινότητα είτε της Ελλάδας είτε της Κύπρου.

Λίγα Λόγια για το Βιβλίο

Ο άνθρωπος, φτιάχνοντας την πόλη, στην ουσία, επαναπροσδιορίζει τον εαυτό του, οριοθετεί το πλαίσιο της κοινωνικής συνύπαρξης, δημιουργώντας μια κανονιστική τάξη για το περιβάλλον στο οποίο ζει. Μέσα απ’ αυτήν προσδιορίζεται, σε μεγάλο βαθμό, ο πολιτισμός μας, η αυτοεικόνα του κράτους μας, τα χαρακτηριστικά που αποδίδουμε στην παράδοση και στην προοπτική μας. Ωστόσο, η ελευθερία του ανθρώπου να δημιουργεί και να μετασχηματίζει εξελικτικά την πόλη που διαβιεί είναι ένα παραμελημένο δικαίωμά του.

Τα τελευταία χρόνια, το κύμα «περιφράξεων» που χωρίζει τις γειτονιές σε «ασφαλείς» και μη, οι πρακτικές του χωρικού ελέγχου, η έλλειψη σεβασμού στο περιβάλλον, η παραβίαση των νόμων και των αισθητικών κανόνων, πήραν νέες διαστάσεις εξαιτίας της παγκόσμιας ύφεσης.

Και καθώς πολλές φορές τα ατομικά περιθώρια στενεύουν ασφυκτικά για την συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, αναβιώνει πλέον το ενδιαφέρον για τα κοινά αγαθά της πόλης.

Σε όλα αυτά και σε πολλά ακόμη ζητήματα που θίγει το βιβλίο δίνονται απαντήσεις καθημερινά μέσα από το Δίκαιο της Πολεοδομίας, την αλληλεπίδραση με άλλους τομείς του δικαίου και την πρακτική τους, εν τέλει, εφαρμογή: τη δόμηση, δημόσια και ιδιωτική αλλά και τους ελεύθερους χώρους.

Στο βιβλίο ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να αντιπαραβάλλει το ισχύον πολεοδομικό καθεστώς της ελληνικής και κυπριακής κοινωνίας και να διαπιστώσει ομοιότητες και διαφορές. Περαιτέρω μπορεί να εμβαθύνει με τη μελέτη του συνδυάζοντας τους ισχύοντες κανόνες και διαδικασίες που προβλέπονται από το Πολεοδομικό Δίκαιο και την εφαρμογή τους.

Με την πιστή εφαρμογή του Δικαίου Πολεοδομίας οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν το δικαίωμα στην πόλη τους με στόχο την κυριολεκτική οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου, για τον λόγο αυτό και το παρόν βιβλίο φέρει τον τίτλο «Σχεδιάζοντας την πόλη – Δομώντας την Πολιτεία».

Το βιβλίο, με εύληπτο τρόπο και κατανοητή γλώσσα, στοχεύει και αποπειράται:

α) να αναλύσει, από νομική άποψη, τη φιλοσοφία του σχεδιασμού των πόλεων και σχετικούς παράγοντες που διαδραματίζουν ρόλο στην ποιότητα ζωής, την προστασία της φύσης, τη διαφύλαξη και την ανάδειξη των πολιτισμικών μνημείων και το δικαίωμα του πολίτη στο χώρο του,

β) να εξηγήσει, κωδικοποιώντας, τα εργαλεία σχεδιασμού, τη διοικητική διαδικασία έκδοσης κανονιστικών και διοικητικών πράξεων πολεοδομικού χαρακτήρα και προστασίας της αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς,

γ) να ανατρέξει σε παράλληλα θεσμικά εργαλεία και νομοθετήματα που ασκούν άμεση επιρροή στον σχεδιασμό της πόλης και την αντίληψη για τον πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό, προερχόμενα από τον χώρο του περιβαλλοντικού δικαίου, αναδεικνύοντας έτσι πως το Δίκαιο της Πολεοδομίας δεν είναι σαφώς οριοθετημένο αλλά αλληλεξαρτώμενο από γειτονικούς κλάδους του δικαίου και εντασσόμενο στην ευρύτερη οικογένεια του Περιβαλλοντικού Δικαίου,

δ) να παρουσιάσει συγκριτικά τις διαφορετικές ευρωπαϊκές προσεγγίσεις σε επιμέρους θέματα του Δικαίου Πολεοδομίας,

ε) να αντιπαραβάλλει το ισχύον πολεοδομικό καθεστώς της ελληνικής και κυπριακής πολιτείας και να εντοπίσει ομοιότητες και διαφορές,

στ) να φέρει στο επίκεντρο της ενασχόλησης με τα ζητήματα του Δικαίου Πολεοδομίας τις έννοιες της ανθεκτικότητας (resilience) και της βιωσιμότητας (sustainability) των πόλεων –έννοιες ιδιαίτερα επίκαιρες και εξαιτίας της κλιματικής κρίσης– μέσω της αναφοράς στη σημασία των Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ),

ζ) να εμβαθύνει στη νομική διάσταση ζητημάτων όπως ο δημόσιος χώρος, η προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος και τα ΣΒΑΚ, αναδεικνύοντας, αφενός, τη σημασία τους για το μέλλον των πόλεων, αφετέρου την αναγκαιότητα να εμπλουτιστεί με αυτά το Δίκαιο Πολεοδομίας.

Πρόλογος

Δημήτρης ΒασιλειάδηςΠάρεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας

Το δίκαιο της πολεοδομίας εντάσσεται στο ειδικό διοικητικό δίκαιο και αποτελεί έναν από τους πλέον τεχνικούς κλάδους του δικαίου. Συγκροτείται από θεσμούς, έννοιες και διοικητικές διαδικασίες που δεν είναι ευρέως γνωστοί στους απόφοιτους των νομικών σχολών της Ελλάδας και της Κύπρου για δύο κυρίους λόγους. Πρώτον, διότι το πολεοδομικό δίκαιο περιελήφθη στα προγράμματα σπουδών των νομικών σχολών μόλις την τελευταία εικοσαετία και, δεύτερον, διότι η καλή γνώση του δικαίου αυτού προϋποθέτει, λόγω της διεπιστημονικής του φύσης, εκτός από τις θεωρητικές γνώσεις, τη συνεχή πρακτική εφαρμογή του. Η εισαγωγή, λοιπόν, στο δίκαιο της πολεοδομίας και συγχρόνως η παράλληλη μελέτη του σε διαφορετικές έννομες τάξεις συνιστά δυσχερές εγχείρημα, διότι προϋποθέτει άριστη γνώση της νομοθεσίας, της θεωρίας και της πράξης στις εξεταζόμενες έννομες τάξεις. Ο Κώστας Καρατσώλης με το βιβλίο του «Εισαγωγή στο Δίκαιο Πολεοδομίας στην Ελλάδα και την Κύπρο-Σχεδιάζοντας την πόλη-δομώντας την Πολιτεία» διεύρυνε την προαναφερθείσα πρόκληση. Επέλεξε δύο έννομες τάξεις οι οποίες, αν και έχουν τις αυτές ιστορικές ρίζες, διέπονται εν μέρει από διαφορετική νομική κληρονομιά. Την ελληνική έννομη τάξη, που ανήκει στην οικογένεια του ηπειρωτικού δικαίου, και την κυπριακή, που έχει επιρροές από την αγγλοσαξονική νομική παράδοση. Η εισαγωγή «Η Πόλη και το Δίκαιο της Πολεοδομίας» αποσκοπεί στην εξοικείωση του αναγνώστη με τις θεματικές του βιβλίου. Ο συγγραφέας αναλύει τους στόχους που επιδιώκει, περιγράφει τα θέματα που έχουν ιδιαίτερη σημασία και τα οποία, λόγω της σπουδαιότητάς τους, αποτελούν αντικείμενο λεπτομερούς ανάλυσης και επισημαίνει τις κοινές δυσχέρειες στην Ελλάδα και την Κύπρο για την πρακτική εφαρμογή άρτιων και σύμφωνων με τα πρότυπα της νομοθεσίας και της θεωρίας πολεοδομικών σχεδίων. Ακολουθούν τρία μέρη του βιβλίου, από τα οποία τα δύο πρώτα αφορούν το δίκαιο της πολεοδομίας και της χωροταξίας στην Ελλάδα και την Κύπρο και το τρίτο περιλαμβάνει τις θεωρητικές προσεγγίσεις του πολεοδομικού δικαίου. Καθένα από τα δύο πρώτα μέρη του βιβλίου περιλαμβάνει την εισαγωγή στις έννοιες και το συναφές νομοθετικό πλαίσιο, με πλούσιες παραπομπές στη νομολογία και τη θεωρία. Όλα τα μέρη του βιβλίου συνοδεύονται από χάρτες και διαγράμματα για την πληρέστερη κατανόηση των εννοιών, αλλά και των θεσμικών ρυθμίσεων.

Στο 1ο Μέρος της μελέτης, το πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνει σύντομη αναφορά στην έννοια και τη σημασία της πολεοδόμησης για τη μορφή της πόλης και τελικά για τη συγκρότηση και της “πολιτείας”. Ακολουθεί, το δεύτερο κεφάλαιο, στο οποίο περιγράφονται αναλυτικά τα χωροταξικά πλαίσια και τα πολεοδομικά σχέδια όλων των βαθμίδων, η συνοπτική μνεία των οποίων στον πρόλογο θα απαιτούσε αρκετές σελίδες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το υποκεφάλαιο για τις χρήσεις γης, στο οποίο επισημαίνεται η σημασία των χρήσεων γης για τον χωρικό εν γένει σχεδιασμό και εξετάζονται αδυναμίες του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου. Το επόμενο κεφάλαιο (3ο) χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία, καθόσον συνεξετάζει επιτυχώς το περιβαλλοντικό και πολεοδομικό δίκαιο στην Ελλάδα. Οι κανόνες των δύο αυτών κλάδων είναι μεν, κατ’ αρχήν, αυτοτελείς και διδάσκονται χωριστά, πλην εφαρμόζονται, σχεδόν πάντοτε, συνδυασμένα. Ο συγγραφέας αναδεικνύει τα σημαντικότερα ζητήματα που προκύπτουν από την παράλληλη εφαρμογή κανόνων οι οποίοι έχουν διαφορετικό σκοπό και εντοπίζει τους τομείς στους οποίους οι κανόνες του πολεοδομικού δικαίου συγκρούονται ή εναρμονίζονται με τους κανόνες προστασίας του φυσικού, πολιτιστικού και οικιστικού περιβάλλοντος που αφορούν τις περιοχές Natura, τον αιγιαλό, την παραλία, τα δάση, την πολιτιστική κληρονομιά και τα ψηλά κτίρια. Οι τελευταίοι αυτοί κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος, όπως ερμηνεύονται από τη νομολογία και αναπτύσσονται από τη θεωρία, παρατίθενται και επεξηγούνται αναλυτικά. Στο τελευταίο κεφ. του 1ου Μέρους εντάσσεται η πρόσφατη νομοθεσία για τη δόμηση και τις οικοδομικές άδειες, όπως ίσχυσε στο παρελθόν και όπως ήδη ισχύει και αναλύονται τα αίτια για τη δημιουργία αυθαίρετων κατασκευών στην Ελλάδα καθώς και τα νομοθετικά μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση του διαχρονικού αυτού φαινομένου. Στο εν λόγω κεφάλαιο εντάσσονται επίσης οι νέοι θεσμοί της ταυτότητας κτιρίου, της ηλεκτρονικής έκδοσης οικοδομικών αδειών, του περιβαλλοντικού ισοζυγίου και της τράπεζας γης για τον περιορισμό των αυθαιρέτων κατασκευών καθώς και οι βασικές επιδιώξεις του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ν. 4067/2012), ο οποίος, σημειωτέον, χρήζει ευρείας αναμόρφωσης, προκειμένου να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις ενός σύγχρονου πολεοδομικού και οικοδομικού κανονισμού με χωριστά μέρη, τα οποία θα αφορούν τον πολεοδομικό σχεδιασμό, ήτοι το περιεχόμενο των σχεδίων του ρυθμιστικού (πολεοδομικού) σχεδιασμού, και το δίκαιο της δόμησης, αντίστοιχα.

Το 2ο Μέρος του βιβλίου, το οποίο ακολουθεί τη δομή του 1ου Μέρους ως προς τα θέματα που πραγματεύεται, παρουσιάζει επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται λεπτομερώς οι κανόνες του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού σύμφωνα με το Κυπριακό δίκαιο, ενώ στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφονται οι κανόνες για τη δόμηση και τη διαδικασία χορήγησης οικοδομικών αδειών με ειδική και παράλληλη αναφορά και στη διαδικασία έκδοσης των αδειών αυτών στην Ελλάδα. Το δύο αυτά κεφάλαια περιλαμβάνουν θεσμούς του κυπριακού δικαίου που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστοί στην Ελλάδα. Η διαδικασία διαβούλευσης (δημόσιας ακρόασης) που τηρείται για την έγκριση των σχεδίων είναι χρονικά και διαδικαστικά επαρκής, προκειμένου η απόφαση που θα ληφθεί για την έγκριση, τροποποίηση ή την απόρριψη του σχεδίου να συνεκτιμά τις απόψεις όλων των εμπλεκομένων φορέων αλλά και των πολιτών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι κατά κανόνα η απόφαση έγκρισης των διαφόρων σχεδίων λαμβάνεται σε πολιτικό επίπεδο. Το 3ο κεφάλαιο του 2ου Μέρους είναι αφιερωμένο στη συγκριτική επισκόπηση του δικαίου πολεοδομίας και χωροταξίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Η μελέτη της παραπάνω νομοθεσίας, με βάση την κλίμακα και τον τρόπο της εφαρμογής της, αλλά και της νομολογίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Κυπριακής Δημοκρατίας που παρατίθεται στο μέρος αυτό του βιβλίου, είναι πολλαπλώς χρήσιμη όχι μόνο για τους Κύπριους αλλά και για τους Έλληνες φοιτητές των νομικών σχολών και των πολυτεχνείων.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με το τρίτο Μέρος που φέρει τον τίτλο “Θεωρητικές προσεγγίσεις του πολεοδομικού δικαίου. Ο αναγνώστης, αφού εξοικειωθεί με τους θεσμούς του χωροταξικού και πολεοδομικού δικαίου στην Ελλάδα και την Κύπρο, καλείται να προσεγγίσει από θεωρητική άποψη τα σημαντικότερα ζητήματα του πολεοδομικού σχεδιασμού με τρόπο που αναδεικνύει τις πρακτικές τους συνέπειες στη σύγχρονη εποχή. Η νομική διάσταση και η σημασία του δημόσιου χώρου, οι ελεύθεροι χώροι και το πράσινο στις πόλεις, ο μετασχηματισμός του αστικού τοπίου, το πολεοδομικό κεκτημένο και η σύγκρουση δημόσιων και ιδιωτικών αγαθών κατά τη διαδικασία του πολεοδομικού σχεδιασμού, είναι μερικά από το θέματα του πρώτου κεφαλαίου. Στο επόμενο κεφάλαιο (2ο) αναλύονται η διεθνής και ελληνική νομοθεσία για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, εξετάζεται η επίδραση της διεθνούς και ευρωπαϊκής νομοθεσίας στην ελληνική έννομη τάξη και εκτιμάται η αποτελεσματικότητά της και τέλος παρατίθεται η σχετική νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας αλλά και αλλοδαπών ανωτάτων δικαστηρίων. Το 3ο κεφάλαιο περιλαμβάνει τον σημαντικό θεσμό των Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ), η εφαρμογή του οποίου στα μεγάλα αστικά κέντρα είναι πλέον επείγουσα και επιτακτική για την ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα των πόλεων, ενόψει και της συντελούμενης αλλαγής του κλίματος. Το 4ο και τελευταίο κεφάλαιο πραγματεύεται θέματα του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Στο κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνεται η εξαιρετική από την άποψη της συγκριτικής επιστήμης έκθεση του ομότιμου Καθηγητή Λ. Βασενχόβεν για το σύστημα του χωρικού σχεδιασμού στην Ολλανδία, τη Δανία, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Η εν λόγω έκθεση αποτελεί άριστο επίλογο για το βιβλίο και ταυτόχρονα κίνητρο για τους νέους επιστήμονες να συνεχίσουν το έργο του συντάκτη της. Η μελέτη «Εισαγωγή στο Δίκαιο της Πολεοδομίας στην Ελλάδα και την Κύπρο-Σχεδιάζοντας την πόλη-δομώντας την Πολιτεία» ανταποκρίνεται σε κάθε επιστημονική «εισαγωγή» σε έναν δικαιικό κλάδο. Είναι η πυξίδα του αναγνώστη για τον κόπο που πρέπει να καταβάλει τόσο για τη μελέτη του βιβλίου όσο και για τη συνέχεια που πρέπει να έχει η γνωστική προσέγγιση του συγκεκριμένου κλάδου. Δηλώνει, επιπλέον, ότι το βιβλίο αποτελεί την αρχή και όχι το πέρας του πνευματικού κόπου, με μεγάλη όμως ανταμοιβή. Τα άγνωστα, δυσχερή και συχνά τεχνικά ζητήματα του πολεοδομικού δικαίου καθίστανται πλήρως κατανοητά με παραπομπές, όπου απαιτείται, στη νομολογία και τη θεωρία, προκειμένου η γνώση τους να αποτελέσει εφόδιο για πρόσθετη θεωρητική έρευνα ή την πρακτική ενασχόληση με αυτά. Ο αναγνώστης, εκτός από το όφελος που αποκομίζει από την εξοικείωση με σύνθετους θεσμούς και διαδικασίες, έχει επιπλέον την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με σημαντικές θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις των ζητημάτων που πραγματεύεται το δίκαιο της πολεοδομίας, η ορθή εφαρμογή του οποίου είναι συνυφασμένη με την ποιότητα ζωής στους οικισμούς και τους χώρους της επαγγελματικής απασχόλησης των ανθρώπων, συγχρόνως όμως και με την προστασία του περιβάλλοντος και την οικονομική ανάπτυξη. Συνοψίζοντας, το παρόν σύγγραμμα με τη διεξοδική ανάλυση του πολεοδομικού σχεδιασμού στην Ελλάδα και την Κύπρο και την παράλληλη εξέτασή τους αποτελεί ένα σύγχρονο, ενημερωμένο και πλήρες επιστημονικό βοήθημα για τους πτυχιούχους των νομικών και πολυτεχνικών σχολών στην Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και για τον ενεργό και ενημερωμένο πολίτη γενικότερα. Επιπροσθέτως, η δομή και η πολυεπίπεδη λειτουργία του βιβλίου συμβάλλουν στη βαθύτερη κατανόηση του αντικειμένου του δικαίου της πολεοδομίας και σε περαιτέρω επιστημονικό προβληματισμό για τον εξειδικευμένο νομικό.

Συγγραφέας

Κωνσταντίνος Καρατσώλης
Κωνσταντίνος ΚαρατσώληςΔικηγόρος

Ο Κων/νος Καρατσώλης ολοκλήρωσε τις νομικές σπουδές στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ασκεί την Δικηγορία κυρίως στους τομείς του Δικαίου Περιβάλλοντος και Πολεοδομίας Διοικητικού και Αστικού Δικαίου σε ειδικά θέματα Δημοσίων και Ιδιωτικών έργων και Δημοσίων Συμβάσεων.

Επιστημονικός Συνεργάτης της Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Neapolis της Κύπρου στα μαθήματα Δίκαιο Περιβάλλοντος και Δίκαιο Πολεοδομίας . Συνεργάζεται επίσης με τη σχολή Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών του ΕΜΠ στο πλαίσιο διδασκαλίας των μαθημάτων ‘’ Μέθοδοι και Εφαρμογές Πολεοδομικού Σχεδιασμού’’ (1.Πολεοδομικό Δίκαιο και 2. Θεσμικό Πλαίσιο – Χρήσιμα Εργαλεία).

Νομικός Συνεργάτης του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, Επιστημονικών Ενώσεων Μηχανικών και Φορέων της Κεντρικής Διοίκησης από το 2005 έχει συμμετάσχει σε νομοπαρασκευαστικές επιτροπές καθώς και σε διάφορα συνέδρια και θεματικές συναντήσεις ως εισηγητής.

Εισηγητής Σεμιναρίων από το 2009 στο Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης και Εκπαίδευσης Μηχανικών.

Ο πρόλογος του Συγγραφέα

Πάντα μια προσπάθεια έκδοσης βιβλίου προσβλέπει στη διαχρονικότητα… Ωστόσο και η χρονική στιγμή που τελειώνει μια συγγραφική προσπάθεια και τα ορόσημα που τυχόν την συγκροτούν έχουν τη σημασία τους. Ο πρόλογος αυτού του βιβλίου ολοκληρωνόταν υπό μία εξαιρετική συνθήκη πανδημίας η οποία αλλάζει δραματικά τις συνήθειες μας, τις προσδοκίες μας και τις προσωπικές μας ελευθερίες.

Μετά από αυτή την κρίση που θίγει ό,τι πολυτιμότερο έχουμε δημιουργήσει ως κοινωνίες της εξέλιξης, την προστασία της ανθρώπινης ζωής και της υγείας του ανθρώπου, θα ξανασκεφτούμε σίγουρα με μεγαλύτερη αυστηρότητα τους τρόπους οργάνωσης και ιεράρχησης των αναγκών μας και των «θέλω» μας.

Ανήκω στους αισιόδοξους!… και αναγνωρίζω αυτή την κρίση σαν μια αφορμή για να μελετήσουμε εκ νέου και με διαφορετική αφετηρία τα ζητήματα της ανθεκτικότητας και του σχεδιασμού των πόλεων μας ως μία από τις παραμέτρους –έστω και δευτερεύουσα– που θα μας βοηθήσει να αποφεύγουμε τους φόβους του άγνωστου στο μέλλον.

Θα συζητούμε και στα πλαίσια του δικαίου πολεοδομίας για τη σύνδεση υγείας των πολιτών και χώρου, όσον αφορά α) τις χωρικές επιπτώσεις που απαιτούν κατάλληλη διαχείριση σε χωρικό επίπεδο και β) την ανάγκη, τέτοιου είδους χωρικές επιπτώσεις, που στον σύγχρονο κόσμο είναι πρωτόγνωρες, να συνυπολογιστούν στη διαδικασία του σχεδιασμού του χώρου, ή στη διαδικασία διαμόρφωσης χωρικών πολιτικών.

Θα συζητούμε έντονα και συχνά, διλήμματα και επιστημονικές προσεγγίσεις, όπως η επιλογή μιας συμπαγούς ή μιας διάχυτης πόλης, ο πολεοδομικός σχεδιασμός και η σχέση του με την Πολιτική Προστασία, οι δομές της πόλης μας υπό το σύστημα σχεδιασμού, οι χρόνοι αλλαγής του σχεδιασμού μας κ.ά.

Και θα τα συζητούμε υπό το πρόβλημα της αντιμετώπισης άγνωστων συνθηκών που ανατρέπουν πλήρως τη ζωή μας και την κανονικότητά μας. Διλήμματα και θέματα που αναλύονται και περιγράφονται σε αυτό το βιβλίο ή μάλλον που αυτό το βιβλίο βοηθά στην κατανόηση και την αντίληψη ανάλυσης αυτών των θεμάτων, θεωρώ ότι θα μας βοηθήσουν να συζητούμε με μεγαλύτερη ωριμότητα, με μεγαλύτερη γνώση και επιστημονικότητα.

Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου στάθηκε η συνεργασία μου με τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Neapolis της Πάφου, στο πλαίσιο διδασκαλίας των μαθημάτων «Δίκαιο Πολεοδομίας» και «Δίκαιο Περιβάλλοντος» καθώς και με τη σχολή Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών του ΕΜΠ στο πλαίσιο διδασκαλίας των μαθημάτων «Μέθοδοι και Εφαρμογές Πολεοδομικού Σχεδιασμού» (1. Πολεοδομικό Δίκαιο και 2. Θεσμικό Πλαίσιο – Χρήσιμα Εργαλεία). Η ανταλλαγή φοιτητών, διδασκόντων κι ερευνητών μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, και ο ανοιχτός και ολοένα εντεινόμενος επιστημονικός διάλογος μεταξύ των δύο χωρών, έχουν καταστήσει απαραίτητες τις ανάγκες καταγραφής των αντίστοιχων υπό συζήτηση επιστημονικών θεμάτων.

Υπό αυτό το πρίσμα το βιβλίο απευθύνεται σε νέους επιστήμονες και φοιτητές νομικών και πολιτικών και κοινωνικών επιστημών επιστημών, αλλά και πολυτεχνικών σχολών, προερχόμενους από την επιστημονική κοινότητα είτε της Ελλάδας είτε της Κύπρου.

Γίνεται προσπάθεια εξειδικευμένοι νομικοί όροι και κείμενα να είναι εύκολα κατανοητά από επιστήμονες που ανήκουν σε εξωνομικούς κλάδους, και αντίστροφα, σχέδια, τεχνικοί όροι και τεχνικές προδιαγραφές να καθίστανται προσβάσιμες από τους αναγνώστες που δεν διαθέτουν αντίστοιχο γνωστικό υπόβαθρο.

Η προσπάθεια αυτή ενισχύεται και μέσω της συμπερίληψης πινάκων και γραφημάτων –στοιχείο που αποτελεί καινοτομία στην ελληνική νομική βιβλιογραφία– συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο σε μια πιο ολιστική προσέγγιση των ζητημάτων που άπτονται του Δικαίου Πολεοδομίας.

Τέλος, με το παρόν σύγγραμμα γίνεται μια απόπειρα να επαναπροσδιορίσουμε το πεδίο του δικαίου πολεοδομίας λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη των κανόνων σε διαφορετικά και εξειδικευμένα πεδία που όμως όλα κατατείνουν στην οργάνωση ενός πλαισίου για την δόμηση.

Ευχαριστώ τους Ιωάννα Κανατά, Ευδοκία Χατζοπούλου, Ευάγγελο Βεγίρη και Γιώργο Δήμο για τη συνεργασία και τη βοήθειά τους στην επιστημονική έρευνα. Ειδικότερα θα ήθελα να ευχαριστήσω την Αθηνά Μιχαλακέα, Δικηγόρο, για τη συνεργασία στην επιμέλεια του κειμένου, καθώς και για την συμβολή της στην επιστημονική μελέτη και τον Κώστα Φιλιππάκη, Αρχιτέκτονα, για τη συμβολή του στην επιλογή των χαρτών και την έρευνα υπό τη σκοπιά του Μηχανικού.

Περιεχόμενα

Κυριότερες συντομογραφίες Σελ. ΧΙΙΙ
Εισαγωγή: Η Πόλη και το Δίκαιο της Πολεοδομίας Σελ. 1
ΜΕΡΟΣ 1ο Το Δίκαιο Πολεοδομίας και Χωροταξίας στην Ελλάδα
Κεφάλαιο 1: Η έννοια της πολεοδόμησης στη συγκρότηση της Πολιτείας
1.1. Η πόλη στην Αρχαία Ελλάδα και η επίδραση της φιλοσοφίας Σελ. 5
Κεφάλαιο 2: Ο Χωροταξικός και Πολεοδομικός Σχεδιασμός κατά το Ελληνικό Δίκαιο
2.1. Οι εισαγωγικές έννοιες Σελ. 11
2.2. Το θεσμικό πλαίσιο Σελ. 12
2.3. Το Σύστημα του Χωροταξικού και Πολεοδομικού Σχεδιασμού Σελ. 14
2.2.1. Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια (Ε.Χ.Π) Σελ. 16
2.2.2. Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια (Π.Χ.Π) Σελ. 18
2.2.2.α. Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας Σελ. 19
2.2.2.β. Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης Σελ. 20
2.2.3. Τοπικά Χωρικά/Πολεοδομικά Σχέδια και Ειδικά Χωρικά/Πολεοδομικά Σχέδια Σελ. 21
2.2.4. Πολεοδομικά σχέδια εφαρμογής Σελ. 23
2.3. Το βασικό νομικό πλαίσιο του Δικαίου Πολεοδομίας κατά το Ελληνικό Δίκαιο Σελ. 24
2.3.1. Πολεοδομικό Σχέδιο Εφαρμογής Σελ. 24
2.3.2. Πράξεις εισφοράς σε γη και σε χρήμα Σελ. 25
2.4. Χρήσεις γης Σελ. 28
2.4.1. Το νομοθετικό πλαίσιο Σελ. 29
2.4.2. Οι κατηγορίες των χρήσεων γης (άρθρο 1 ΠΔ 59/2018) Σελ. 29
2.4.3. Ανάμειξη και μεταβολή των χρήσεων γης Σελ. 35
Κεφάλαιο 3: Κανόνες Δικαίου Περιβάλλοντος και Πολεοδομικό Δίκαιο στην Ελλάδα
3.1. Η Σχέση του Δικαίου Περιβάλλοντος με το Δίκαιο της Πολεοδομίας Σελ. 38
3.2. Προστατευόμενες Περιοχές και πολεοδομικοί κανόνες Σελ. 39
3.2.1. Περιοχές Natura Σελ. 41
3.2.1.α. Η διαχείριση Σελ. 43
3.2.1.β. Τα προαπαιτούμενα Σελ. 47
3.3. Αρχαιολογικοί χώροι – Αρχαιολογικός νόμος 3028/2002 Σελ. 48
3.4. Αιγιαλός – Παραλία (Ν 4607/2019) Σελ. 53
3.4.1. Βασικοί ορισμοί Σελ. 53
3.4.2. Βασικές αρχές κυριότητας Σελ. 55
3.4.3. Η χάραξη της οριογραμμής Αιγιαλού και Παραλίας Σελ. 55
3.4.4. Περιπτώσεις παραχώρησης Σελ. 58
3.5. Δασική Νομοθεσία (Ν 998/1979) Σελ. 59
3.5.1. Δύο κρίσιμες τροποποιήσεις του Ν 998/1979 Σελ. 61
3.6. Τα ψηλά κτίρια στην Ελλάδα Σελ. 67
3.6.1. Η νομοθετική εξέλιξη Σελ. 69
3.6.2. Η περίπτωση του Μητροπολιτικού Πόλου Ελληνικού Σελ. 74
Κεφάλαιο 4: Οικοδομική άδεια – Η διαδικασία κατά το Ελληνικό Δίκαιο
4.1. H Οικοδομική Άδεια Σελ. 82
4.2. Ηλεκτρονική διαδικασία για την έκδοση Οικοδομικής Άδειας Σελ. 99
4.3. Συλλογικά όργανα ελέγχου του δομημένου περιβάλλοντος Σελ. 102
4.4. Η έννοια της ταυτότητας του κτιρίου Σελ. 108
4.5. Προσβολή και ακύρωση της άδειας δόμησης Σελ. 113
4.6. Ο έλεγχος των κατασκευών (Ν 4495/2017) Σελ. 115
4.7. Ο ρόλος των μηχανικών Σελ. 115
4.8. Ο θεσμός των ελεγκτών δόμησης Σελ. 116
4.9. Ο Νέος Οικοδομικός Κανονισμός (Ν 4067/2012) Σελ. 118
4.9.1. Οι βασικές προτεραιότητες του ΝΟΚ Σελ. 119
4.9.2. Ο σκοπός και το πεδίο εφαρμογής του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού Σελ. 121
4.10. Τα κίνητρα για την περιβαλλοντική αναβάθμιση και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής σε πυκνοδομημένες και αστικές περιοχές (άρθρο 10) Σελ. 122
4.11. Τα κίνητρα για τη δημιουργία κτιρίων ελάχιστης ενεργειακής κατανάλωσης (άρθρο 25) Σελ. 125
4.12. Οι ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση ατόμων αναπηρία ή/και εμποδιζόμενων ατόμων (άρθρα 26-27) Σελ. 126
4.13. Αυθαίρετη δόμηση και περιβαλλοντικό ισοζύγιο Σελ. 128
4.13.1. Περιβαλλοντικό ισοζύγιο και Τράπεζα Γης Σελ. 132
ΜΕΡΟΣ 2ο: Το Δίκαιο Πολεοδομίας και Χωροταξίας στην Κύπρο
Κεφάλαιο 1: Ο Χωροταξικός και Πολεοδομικός Σχεδιασμός κατά το Κυπριακό Δίκαιο
1.1. Ιστορική αναδρομή Σελ. 145
1.2. Το Σχέδιο για τη Νήσο Σελ. 149
1.3. Σχέδια ανάπτυξης. Πολεοδομικός σχεδιασμός και μελέτες Σελ. 153
1.3.1. Τοπικά Σχέδια Σελ. 153
1.3.2. Σχέδια περιοχής Σελ. 161
1.3.3. Η Δήλωση Πολιτικής Σελ. 167
1.4. Το καθεστώς προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην Κύπρο Σελ. 170
1.4.1. Διαχείριση διατηρητέων οικοδομών Σελ. 172
1.5. Γενικές αρχές και προϋποθέσεις για ανέγερση ψηλών κτιρίων στις αστικές περιοχές των τεσσάρων μεγάλων αστικών συγκροτημάτων Σελ. 177
1.6. Κανόνες Δικαίου Περιβάλλοντος και Πολεοδομικό Δίκαιο στην Κύπρο Σελ. 182
Κεφάλαιο 2: Οικοδομική άδεια – Η διαδικασία κατά το Κυπριακό Δίκαιο
2.1. Διαδικασία, όροι και πρόνοιες κατά το κυπριακό πολεοδομικό Δίκαιο Σελ. 187
2.1.1. Αιτήσεις για πολεοδομική άδεια Σελ. 194
2.1.2. Ειδοποίηση σχετικά με την αίτηση για πολεοδομική άδεια και παραστάσεις Σελ. 196
2.1.3. Αποφάσεις αιτήσεων για πολεοδομικές άδειες Σελ. 196
2.1.4. Λήψη πολεοδομικής απόφασης Σελ. 198
2.1.5. Συμπληρωματικές διατάξεις ως προς τις αιτήσεις για πολεοδομική άδεια Σελ. 198
2.1.6. Διάρκεια και ανανέωση οικοδομικής άδειας Σελ. 199
2.1.7. Συνέπειες έκδοσης οικοδομικής άδειας Σελ. 201
2.1.8. Διατάξεις υπό επεξεργασία Σελ. 207
2.1.9. Τυποποίηση διαδικασιών Σελ. 207
2.1.10. Τα πολεοδομικά σχέδια Σελ. 208
2.1.11. Προτεραιότητες της κυπριακής νομοθεσίας για την έκδοση οικοδομικής άδειας Σελ. 209
2.2. Συμπεράσματα Σελ. 210
2.3. Η διαδικασία έκδοσης οικοδομικών αδειών στην Ελλάδα και την Κύπρο υπό σύγκριση Σελ. 211
Κεφάλαιο 3: Συγκριτική Προσέγγιση του Δικαίου Πολεοδομίας και Χωροταξίας στην Ελλάδα και την Κύπρο Σελ. 214
ΜΕΡΟΣ 3ο: Θεωρητικές προσεγγίσεις του Πολεοδομικού Δικαίου
Κεφάλαιο 1: Ο δημόσιος χώρος ως στοιχείο του Πολεοδομικού Σχεδιασμού
1.1. Βασικές παράμετροι του αστικού περιβάλλοντος για τον δημόσιο χώρο Σελ. 221
1.2. Η νομική διάσταση του δημόσιου χώρου στο πλαίσιο του Χωροταξικού και Πολεοδομικού Σχεδιασμού Σελ. 225
1.2.1. Νομολογία των Δικαστηρίων – Πολεοδομικό κεκτημένο Σελ. 225
1.2.2. Πράσινο – Ελεύθεροι χώροι – Πολεοδομικά σταθερότυπα Σελ. 226
1.2.3. Η έννοια του κοινόχρηστου πρασίνου και η συμβολή του στη βιώσιμη πόλη Σελ. 228
1.2.4. Νομολογία και αστικό πράσινο Σελ. 228
1.2.5. Τα πάρκα και τα άλση Σελ. 229
1.2.6. Η αναγκαιότητα σχεδιασμού, παρεμβάσεων και αλλαγής του τοπίου προς την κατεύθυνση δημιουργίας δημοσίου χώρου Σελ. 230
1.2.7. Δημόσιοι και ελεύθεροι χώροι ως αγαθά ιδιωτικοποίησης Σελ. 230
1.2.8. Περιβαλλοντικό και πολεοδομικό κεκτημένο Σελ. 231
1.2.9. Η νομική επιστήμη, ο σχεδιασμός και η κοινωνική ανάγκη Σελ. 232
Κεφάλαιο 2: Η προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ως βασική παράμετρος του Πολεοδομικού Δικαίου
2.1. Πολιτιστική Κληρονομιά, σχεδιασμός και ανάπτυξη Σελ. 234
2.2. Βασικοί ορισμοί Σελ. 237
2.3. Νομοθεσία Σελ. 240
2.3.1. Διεθνής και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία Σελ. 241
2.3.2. Ελληνική Νομοθεσία Σελ. 242
2.3.3. Σύντομη κριτική επισκόπηση της επίδρασης και ενσωμάτωσης της Διεθνούς/Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας στην Ελληνική – Αποτελεσματικότητα υφιστάμενου νομικού πλαισίου Σελ. 246
2.4. Νομολογία/Περιπτώσεις – Σχολιασμός Σελ. 252
2.5. Η προστασία της Αρχιτεκτονικής Σελ. 264
Κεφάλαιο 3: Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα
3.1. Τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (Σ.Β.Α.Κ.) Σελ. 266
3.2. Ευρωπαϊκές πολιτικές και κατευθύνσεις για τη Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα Σελ. 267
3.3. Εισαγωγή των αρχών της Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας στο θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδας Σελ. 271
Κεφάλαιο 4: Προσεγγίσεις Χωροταξικού και Πολεοδομικού Σχεδιασμού στην Ευρώπη
4.1. Συστήματα χωρικού σχεδιασμού σε επιλεγμένες Ευρωπαϊκές χώρες – Η Έκθεση Βασενχόβεν Σελ. 276
4.1.1. Ολλανδία Σελ. 277
4.1.2. Δανία Σελ. 283
4.1.3. Ιρλανδία Σελ. 287
4.1.4. Πορτογαλία Σελ. 290
Βιβλιογραφία Σελ. 297
Παράρτημα Σελ. 305
Αλφαβητικό ευρετήριο Σελ. 307